Van BB tot GHOR: 1952-1999

Op 31 december 2024 bestaat de Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio, kortweg GHOR, 25 jaar. Hoe – en waarom – ontstond deze organisatie, die ervoor verantwoordelijk is dat geneeskundige hulpdiensten vóór, tijdens en na grote rampen en crises weten hoe ze moeten handelen en samenwerken?

Voorgeschiedenis

We schrijven de jaren ’50 van de vorige eeuw. Met twee Wereldoorlogen nog vers in het geheugen, beseft men zich dat een Derde Wereldoorlog mogelijk niet ver weg is. En dat is geen gekke gedachte, middenin de Koude Oorlog die op dat moment ‘Oost’ en ‘West’ verdeelt. En dat zou zomaar een kernoorlog kunnen zijn... Maar hoe bereid je de bevolking hierop voor, hoe bescherm je hen en hoe zorg je dat inwoners weten wat ze in geval van nood moeten doen? Daarvoor werd in 1952 de Bescherming Bevolking opgericht, kortweg BB genoemd.

De Bescherming Bevolking moest de hulp aan de bevolking onder bijzondere omstandigheden organiseren, in eerste instantie vooral met de gevolgen van oorlog in gedachten. Maar al snel, mede ingegeven door de watersnoodramp in 1953, kwam het besef dat de BB ook bij ‘vredesrampen’ voor grootschalige rampenbestrijding ingezet moest kunnen worden. De BB bestond uit onder andere een brandweerdienst, een eerstehulpdienst en een reddingsdienst. Ook moest de BB voorlichting aan burgers verzorgen. De kern van de BB bestond uit medewerkers in overheidsdienst, aangevuld met vele vrijwilligers en later ‘noodwachtplichtigen’. Op het hoogtepunt waren er 165.000 mensen betrokken bij de BB. Vanaf de jaren zeventig werd er steeds verder bezuinigd op de BB, totdat deze in 1986 formeel werd opgeheven. Rampenbestrijding, inclusief geneeskundige hulpverlening bij rampen, werd daarna een taak van gemeenten. Uitgangspunt was daarbij dat dit door de reguliere hulpverleningsdiensten werd uitgevoerd.

Wet geneeskundige hulpverlening bij rampen

De term GHOR is iets ouder dan de Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio zoals we die nu kennen. Destijds stond GHOR nog voor Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen. Eind 1991 werd de Wet geneeskundige hulpverlening bij rampen (Wghr) vastgesteld. In deze wet kreeg het college van burgemeester en wethouders de taak zorg te dragen “voor de geneeskundige hulpverlening en de voorbereiding daarop”.

De Brandweerwet 1985 deelde gemeenten in regio’s in. De colleges van burgemeester en wethouders van die regio’s moesten volgens de Wghr een gemeenschappelijke regeling treffen “inzake de geneeskundige hulpverlening en de voorbereiding daarop teneinde een doelmatige en gecoördineerde geneeskundige hulpverlening te bewerkstelligen”. De directeur GGD werd belast met de uitvoering van deze regeling.

Kritiek

In de jaren negentig deden zich enkele rampen voor, zoals de Vuurwerkramp in Culemborg (1991) en de Bijlmerramp (1992), waarbij bleek dat de samenwerking tussen verschillende medische diensten niet optimaal was. Ook verschenen er kritische inspectierapporten, van de Inspectie Brandweerzorg en Rampenbestrijding (later: Inspectie Openbare Orde en Veiligheid, nu: Inspectie Veiligheid en Justitie) en de Inspectie voor de Gezondheidszorg (nu: Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd). De verantwoordelijkheid voor de geneeskundige hulpverlening bij rampen bleek te versnipperd en er was weinig bestuurlijk draagvlak voor de manier van werken van dat moment.

Project Versterking GHOR

Daarom startte in 1996 het project Versterking Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen. De ministers van Binnenlandse Zaken en Volksgezondheid, Welzijn & Sport pleitten ervoor om de regionale samenwerking te versterken en onder verantwoordelijkheid van het openbaar bestuur één functionaris aan te stellen: de zogeheten Regionaal Geneeskundig Functionaris (RGF). Deze kreeg tot taak om tot een gemeenschappelijke aansturing van de reguliere spoedeisende medische hulpverlening en de geneeskundige hulpverlening bij rampen te komen. Hierdoor moest de geneeskundige hulpverleningsketen zowel bij kleinschalig als bij grootschalig optreden soepel kunnen optreden. In 1997 besloten de ministers van Binnenlandse Zaken en Volksgezondheid, Welzijn en Sport om de samenwerking binnen de geneeskundige keten te verbeteren. Hiertoe werden in 1998 eerst Regionale Ambulancevoorzieningen (RAV) opgericht: samenwerkingsverbanden tussen ambulancediensten en de Centrale Posten Ambulancevervoer op de schaal van politieregio’s. Ook werden traumazorgnetwerken ingesteld, waarin tien (academische) ziekenhuizen een centrale rol gingen spelen als traumacentrum. Tot slot werden gemeentelijke samenwerkingsverbanden gerealiseerd, de zogenaamde GHOR-regio's, eveneens op dezelfde schaal als de 25 politieregio’s. De besturen van deze GHOR-regio’s moesten de regie gaan voeren op de geneeskundige keten bij (de voorbereiding op) rampen en grootschalige ongevallen. Het jaar 1999 stond vervolgens in het teken van de regionale implementatie van deze verbeteringen. Om uitvoering te geven aan de geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen kreeg in 1998 en 1999 iedere GHOR-regio de beschikking over een of meer Geneeskundige Combinaties (GNK-C). Dit was een gecombineerde eenheid van professionele en vrijwillige hulpverleners en hun hulpmiddelen: een mobiel medisch team (MMT), ambulanceteam (AMBU-team), een Snel Inzetbare Groep ter Medische Assistentie (Sigma), voertuigen en (genees)middelen.

De GHOR is een feit

Eind 1999 is het dan zover: de GHOR bestaat nu formeel. De RGF nam de verantwoordelijkheden over van de directeur GGD zoals beschreven in de Wghr. De GHOR is sindsdien verantwoordelijk voor de voorbereiding van de acute zorginstellingen, zoals ziekenhuizen en ambulancediensten, op rampen en crises. Tijdens een ramp of crisis vervult de GHOR een leidinggevende en coördinerende rol ten aanzien van de gehele geneeskundige keten, ook wel ‘witte kolom’ genoemd. Daarnaast zorgt de GHOR voor afstemming met andere kolommen, zoals brandweer, politie en gemeente.

Volgend e-magazine lees je meer over de ontwikkelingen die de GHOR sinds de oprichting doormaakte.