Het jongste GHOR bureau van Nederland
Door: Ria Logtenberg (teamleider GHOR Zaanstreek-Waterland). Foto header: Ester Schutten
De meeste GHOR-bureaus bestaan 25 jaar. Maar in Zaanstreek-Waterland heeft het GHOR-bureau onlangs pas zijn zesde verjaardag gevierd. Echter, ook als je pas zes bent, kan je terugkijken! Dat doet het bureau, op een roerige tijd.
Meeliften met de buren
De GHOR-taken voor de regio Zaanstreek-Waterland zijn tot 2019 vanuit Amsterdam-Amstelland uitgevoerd. Dit was efficiënt: er kon meegelift worden op het grote bureau en de daarmee gepaard gaande expertise en ervaring. Bovendien waren meldkamer en ambulancedienst van deze regio’s hetzelfde. Voor relatief weinig middelen was er veel capaciteit, expertise en 24/7 paraatheid.
Maar mede door de toenemende aandacht voor publieke gezondheid én multidisciplinaire samenwerking kreeg Zaanstreek-Waterland (ZW) steeds meer behoefte aan regionaal maatwerk en intensievere samenwerking tussen GHOR en GGD. En ook de aandacht voor zorgcontinuïteit en netwerkvorming met de zorginstellingen droeg daaraan bij. De splitsing van het meldkamerverzorgingsgebied, waarbij de regio ZW vanuit de nieuwe gemeenschappelijke meldkamer Noord Holland zou worden bediend, en niet langer vanuit de Amsterdamse meldkamer, gaf uiteindelijk bestuurlijk de doorslag. In 2019, net voor de MKA zou overgaan, startte het nieuwe GHOR-bureau in Zaanstreek Waterland op. Net op tijd, zo zou al snel blijken…
Oprichtingsjaar onder hoogspanning
Er trad een enthousiast team aan, dat met één been in de Veiligheidsregio en met het andere been in de GGD stond. De eerste uitdaging was het binnen een halfjaar op orde brengen en opleiden van een compleet eigen pool van crisisfunctionarissen. Deze taak zou namelijk per 1 januari 2020 door GHOR ZW bemenst moeten worden. Gelukkig was er veel animo. Met een incompany opleiding zijn de nieuwe crisiscollega’s op vlieghoogte gebracht.
Het team kreeg zelfs nog korter de tijd om zich het evenementenadvieswerk eigen te maken: na één maand werd deze taak al overgedragen. Alleen de grote Dam tot Damloop werd nog vanuit GHOR Amsterdam-Amstelland gedaan. Deze editie kenmerkte zich door hitte, waardoor zoveel lopers uitvielen, dat zelfs het ambulancebijstandsplan in werking trad. Voor het jonge team een situatie die vormend zou zijn in het evenementenbeleid in de regio. Minder tijdsdruk was er voor het netwerkopbouw met de zorgketenpartners en de multidisciplinaire collega’s.
Infectieziektebestrijding op straat: wat doe je in corona tijd met een man die woont in zijn auto en koorts heeft? Je zet de Ambulancedienst en OvD-G in en het HART van AmbulanceAmsterdam. (Foto: Koen Groot)
Meteen in het diepe
De crisisfunctionarissen stonden nauwelijks een paar weken paraat, toen corona Europa bereikte. De crisis slokte de crisisfunctionarissen en het GHOR-bureau op. Het nog onervaren team probeerde haar rol te pakken. Dit was lastig. Echter, door de onervarenheid enerzijds, maar het gewend zijn te pionieren en samenwerking op te zoeken anderzijds, bleek het team een heel proactieve en improviserende houding te hebben. Zo was het waarschijnlijk het eerste bureau dat defensie bijstand vroeg en ook kreeg voor ziekenhuizen (toen kon dat nog…!). Daarnaast maakte de onervarenheid dat het team een lerende houding aannam. Feedback van binnen en buiten werd opgehaald en benut, onder meer van de collega’s in het ROT en natuurlijk van zorginstellingen. De GHOR organiseerde samen met de GGD een scenariosessie om in dezelfde film te komen. Helaas is vrijwel het volledige worst case scenario uitgekomen, inclusief de maatschappelijke onrust. Het thuiswerken gold lange tijd niet voor de crisisfunctionarissen, maar op een gegeven moment is ook het team gaan thuis werken. 9 maanden lang hebben de collega’s elkaar niet fysiek ontmoet. De kerstborrel was in een online computeromgeving. De eerste fysieke ontmoeting was bij een vaccinatie avond voor gezondheidsmedewerkers.
Ook het jaar erop stond nog in het teken van corona, althans voor het GHOR team. De collega’s binnen de Veiligheidsregio gingen in het najaar alweer over tot de orde van de dag. En dat gold ook voor de samenleving. Maar de besmettingen lopen steeds weer hoger op. De vroege awaress van deze nieuwe golf bij de GHOR gaf haar de positie van “onheilsprofeet”. Dit is niet het geluid dat de omgeving graag hoort. Het zorgt wel voor onderlinge verbondenheid in het team in een omgeving die er anders naar kijkt. Dat gaf steun in weer een pittige periode, gekenmerkt met de avondklok, maatschappelijke onrust en vaccinaties.
Het team werkt zelf maandenlang constant van uit huis en de vaccinatie voor zorgpersoneel is de eerste keer dat collega’s elkaar weer fysiek zien. Een gezellig teamuitje met opgestroopte mouwen, op stoeltjes op 1,5 meter afstand in de vaccinatie straat.
Niels Jacobs, beleidsmedewerker vakbekwaamheid over deze periode: “Door een ongekende crisis ben ik in vogelvlucht in het vak binnen gekomen en uitgegroeid tot een vakbekwame functionaris en een vernieuwer binnen vakbekwaamheid binnen onze organisatie.”
Kan het nog erger?
In 2022 was de corona crisis voorbij. Het team dacht dat het nu tijd kreeg om de basis eindelijk verder op orde te brengen. De plannen stamden nog uit de Amsterdamse tijd. Ze moesten nog worden bijgewerkt en ook worden ontsloten voor de crisisfunctionarissen. Ook het evaluatieproces voor inzetten moest nog worden ontwikkeld. Eigenlijk de gewone Plan-Do-Chekc-Act-cyclus. Het team was alleen nog maar aan de “Do” toegekomen.
Echter, eind februari brak de oorlog in Oekraïne uit. Er werden meerdere scenario’s landelijk verkend, ook vanuit de GHOR, waaronder een vluchtelingenstroom kernongeval of cyberaanvallen met verstoring van de zorginfrastructuur. Van deze scenario’s kwamen vluchtelingen vrijwel direct uit, en de situatie werd verhevigd door de algehele asielcrisis. Dat vroeg 2022 veel overleg.
Ook vond dat jaar dan eindelijk de eerste editie onder regie van Zaanstreek-Waterland van de Dam tot Damloop plaats. Deze was vanwege corona twee jaar op rij afgelast. Irma Weijs, beleidsmedewerker Risicobeheersing, ontwikkelt de “de-escalatieladder”. Irma: “Er was een omslag in denken: de zorg schaalt niet langer op, maar het evenement schaalt af! Deze omslag werd ingegeven door de schaarste in de zorg, die door de corona crisis duidelijk was bloot gelegd.” Met objectieve data over warmte en aantal heat-stroke gevallen en stoplichtkleuren, maakt dit instrument het mogelijk om vooraf en objectief te bepalen wanneer het tijd is het evenement af te schalen, bijvoorbeeld de laatste lopers niet te laten starten. Irma: “Voorheen was dat toch een lastig besluit om te nemen, als de lopers al in de startblokken staan. Het objectiveren van het momentum van dit sleutelbesluit helpt enorm om het besluit op tijd te nemen. De discussie is nu uitgebreid vooraf gevoerd met betrokken partijen, en niet onder hoogspanning tijdens het evenement zelf.”
Anno 2025 wordt de de-escalatieladder landelijk toegepast. Dat jaar wordt ook duidelijk dat van achterstanden wegwerken weinig terecht komt. De “do” slurpt alle capaciteit op: het op sterkte en vakbekwaam houden van de crisispoules, de betrokkenheid bij de crisisnoodopvang, het netwerkbeheer met de keten en ook de evenementenaanvragen stromen na corona binnen.
Er wordt veel geïnvesteerd in de evenementenadvisering. Na corona was er dusdanig personeel verloop bij gemeenten dat veel kennis over proces en inhoud weg was. Bovendien zagen gemeenten nu ook de meerwaarde in van multidisciplinair integraal advies, met oog voor regionale capaciteit van hulpdiensten. Voor de corona-periode werd het beleid juist lokaal en monodisciplinair ingestoken vanuit gemeenten. Samenwerking tussen de GHOR, gemeentes en de andere kolommen werd nog belangrijker maar het duurde even voor de processen rondom evenementen weer goed verliepen en het netwerk weer hersteld was.
Marianne van Horn: “Als ik terugblik, dan zie ik dat de GHOR in positie is gekomen, zowel multidisciplinaire samenwerking, als ook bij gemeenten. De gemeenten realiseren zich de waarde van onze adviezen. Zij nemen deze ongewijzigd over in de vergunningsvoorwaarden.” Marianne vervolgt: “Het gaat vooral om verbinden, in contact zijn met elkaar en elkaar willen begrijpen. De GHOR moet ook de gemeenten begrijpen om goed te adviseren en meedenken hoe het wél kan, in plaats van beperkingen opleggen. De gemeenten vinden het ook fijn om met de GHOR te schakelen. De cursus “verbonden adviseur” heeft mij ook geholpen bij deze invulling van mijn rol.”
Door de pittige periode is het team in korte tijd zeer ervaren geworden in crisismanagement en deze kennis blijft ook in het team, doordat er geen verloop is. Iedereen vindt het nog té leuk, te spannend. En ook ziet het team zichzelf groeien en hoe de GHOR gewaardeerd wordt door DPG, ketenpartners en Veiligheidsregio. Door de crises zijn er ook steeds veel contacten met de witte ketenpartners en ook dat netwerk is daardoor zeer hecht.
Rustiger vaarwater
In 2023 komt het team eindelijk in rustiger vaarwater. De vraag speelt om toch eens een ketenbijeenkomst voor de zorgpartners te organiseren, want nu er geen langdurige crisis speelt, is dat misschien nodig voor het netwerk. Maar doordat het eerste personele verloop ontstaat, is de organisatiekracht ook wat minder. Dan kondigt Rijkswaterstaat (RWS) aan een viaduct van de A7 bij Purmerend te repareren in 2024. De impact voor de keten is groot en de GHOR ziet af van een symposium, maar organiseert een ketenbijeenkomst samen met RWS. Deze wordt druk bezocht. De Ambulancevoorziening maakt zich grote zorgen. Ziekenhuis Dijklander vreest voor de continuïteit, want het ziekenhuis heeft precies aan beide zijden een vestiging en de hele bevoorrading is afhankelijk van deze weg. Om nog te zwijgen van orgaandonatie en radioactieve medicatie. Verloskundigen hebben ook zorgen en misschien moeten vrouwen verplicht preventief in het ziekenhuis bevallen. En vrijwel alle zorginstellingen maken zich zorgen over hoe het personeel op het werk moet komen, want voor avond- en nachtploeg is het openbaar vervoer geen alternatief.
Door de vroege awareness worden veel zaken tijdig ondervangen, vooral door de zorginstellingen zelf. In deze “geplande crisis” ontstaat een mooie samenwerking tussen de GHOR en Netwerk Acute Zorg, al was het in het begin zoeken naar ieders rol. En ook hier wordt een basis gelegd voor landelijke manier van werken omtrent bereikbaarheid.
Peter Lasschuijt, beleidsmedewerker Witte Keten, start in deze periode bij het GHOR bureau. Zijn motto: “Maak vrienden voordat je ze nodig hebt!” Hij gaat dan ook gelijk kennis maken met de ketenpartners en aan de slag met het Zorgrisicoprofiel.
De achterstand in planvorming (PDCA) is nog steeds niet ingelopen als de Inspectie V&J begin 2024 een uitvraag doet naar schriftelijke afspraken met acute zorgpartners… Dat is namelijk een wettelijke vereiste. Net als veel andere plannen, bleken die nog uit de Amsterdamse tijd te stammen… en inmiddels sterk verouderd. De GHOR speelt open kaart en gaat richting inspectie “met de billen bloot”.
Er wordt met de regio’s in NW6-verband wel nét een nieuw format van een convenant tussen de GHOR en acute ketenpartners vastgesteld. Er wordt een snelle inhaalslag bedacht, die ook visionair is: de afspraken worden niet per zorgorganisatie apart afgesloten, maar er komt een ketenconvenant, met alle acute zorgpartners samen. Een pragmatische primeur, maar wel vanuit een visie. Maaike Derksen, DPG: “Dit gezamenlijke convenant onderstreept het belang van de samenwerking van de hele keten, ook met elkaar!”
Focus vooruit
In 2025 wordt het Zorgrisicoprofiel bestuurlijk vastgesteld. Dit document helpt om samen met de ketenpartners verder te prepareren op mogelijke dreigingen. Inmiddels zijn ook de plannen in een app ontsloten, zelfs per functionaris. De GHOR introduceert bovendien een nieuwe rol, de “liaison GHOR” die de zorgpartners ten tijden van crisis op locatie kan adviseren en de link vormt met de stafsectie GHOR. Daarmee ook de “Plan”-fase op orde. Deze liaison was in juni actief bij een dreigende ontruiming van een zorginstelling, vanwege een grote brand in Middenbeemster in het gebouw naast deze zorginstelling. De GHOR Zaanstreek-Waterland is de junior fase definitief ontgroeid en is in de regio, ook gelet op de dynamische tijden met steeds nieuwe dreigingen, niet meer weg te denken.
