Botsing op de Waddenzee
Tekst: Titia van der Meer, Froukje de Vries en Ron Boelens (Veiligheidsregio Fryslân). Foto's zijn genomen tijdens een grootschalige oefening op Terschelling (2022).
In de vroege ochtend van 21 oktober 2022 ging het mis op de Waddenzee. In het Schuitengat, vlakbij Terschelling, kwamen een watertaxi en een veerboot met elkaar in aanvaring. Direct na de melding werd er zowel monodisciplinair als multidisciplinair opgeschaald. In dit artikel nemen we je mee in de aanpak en ervaringen van de Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (GHOR) tijdens dit incident.
Twee incidentlocaties
Vanuit GHOR-perspectief speelden zich op 21 oktober twee afzonderlijke scenario’s af. De snelboot – een veerboot met bemanning en 28 passagiers – kon na de aanvaring doorvaren naar Harlingen. Hoewel niemand ernstig gewond raakte, liepen meerdere opvarenden wel verwondingen op. Aan boord werd eerste zorg verleend, niet alleen door de bemanning maar ook door medepassagiers die spontaan hulp boden.
Op de kade in Harlingen werd de zorg verder opgeschaald. In overleg met de Algemeen Commandant Geneeskundige Zorg (ACGZ) zorgden de Officieren van Dienst Geneeskundig (OvD-G) voor de aanwezigheid van ambulancepersoneel en een vertegenwoordiger van het psychosociale opvangteam in de terminal van de veerboot. Betrokkenen met een zorgvraag konden direct terecht bij de hulpverlening en andere hebben gekozen zelf hun weg te vervolgen.
Op Terschelling lag de situatie anders. Daar werd opgeschaald naar code 5 binnen de Geneeskundige Grootschalige Bijstand (GGB), een code specifiek voor de Waddeneilanden. De hulpverlening richtte zich hier op de slachtoffers uit de watertaxi, waar naast de bemanning zeven personen aan boord waren. Het slachtofferbeeld was heftig: twee opvarenden overleden, drie raakten (ernstig) gewond en moesten per helikopter of boot naar het ziekenhuis worden vervoerd. Twee mensen, onder wie een minderjarige, raakten vermist.
Voor de GHOR betekende dit dat zowel het proces acute zorg als publieke gezondheidszorg op het eiland werd geactiveerd
Een pieper die je niet snel vergeet
"Het was een van de eerste keren dat mijn pieper afging sinds ik in dienst was. Hoewel ik zelf geen dienst had, kreeg ik de alarmering toch binnen. En je voelde meteen: dit is serieus. Hier is iets ernstigs aan de hand." Lineke Kleefstra – Directeur Publieke Gezondheid Fryslân
Opschaling naar GRIP 3
Vanwege de grote maatschappelijke impact en de noodzaak tot bestuurlijke besluitvorming werd er opgeschaald naar GRIP 3. Twee gemeenten waren direct betrokken bij het incident, waardoor afstemming nodig was over wie de coördinatie op zich zou nemen. Uiteindelijk is, mede gelet op de maatschappelijke impact, besloten dat de gemeente Terschelling de leiding kreeg.
Aansluiting op afstand
Bij een GRIP 3-incident sluit de Operationeel Directeur Publieke Gezondheid (ODPG) aan als adviseur van de burgemeester in het gemeentelijk beleidsteam (GBT). Ook dit keer was dat het geval. Vanwege de afstand tot het eiland én het beperkte aantal beschikbare vaartuigen – die op dat moment hard nodig waren voor reddingsacties, patiëntenvervoer en logistiek – werd besloten dat de Operationeel Directeur Publieke Gezondheid digitaal aansloot bij de overleggen.
Binnen het GBT lette de GHOR vooral op drie dingen: goede zorg voor de slachtoffers, veiligheid voor de hulpverleners en aandacht voor de psychische gevolgen van het incident.
Grote impact
"Het aantal gewonde slachtoffers was relatief klein, maar de impact was groot. Ik woon in de buurt van een van de getroffen gezinnen, en dan voel je dat extra. Het komt echt binnen. Zeker als je zelf ook kinderen hebt. Tegelijkertijd zag ik ook hoe goed onze crisisorganisatie werkt – onder andere vanuit de GHOR. Iedereen pakte zijn of haar rol. Dat geeft vertrouwen."
Lineke Kleefstra – Directeur Publieke Gezondheid Fryslân
De Waddeneilanden als uniek gebied
"Als Directeur Publieke Gezondheid merk je meteen dat Fryslân, door de ligging, een eigen dynamiek kent. Bij een incident op de Waddeneilanden speelt er altijd een logistiek vraagstuk mee. Dat vraagt om sneller schakelen, eerder opschalen en nauwe afstemming met andere partijen. De context is echt anders dan op het vasteland." Lineke Kleefstra – Directeur Publieke Gezondheid Fryslân
GGB op de Wadden: code 5
Bij grootschalige incidenten wordt binnen de geneeskundige hulpverlening gewerkt met opschalingscodes. Elke code staat voor een bepaald niveau van inzet, waarbij direct duidelijk is welke hulpverleningscapaciteit nodig is. Voor de Waddeneilanden geldt een aanvullende, specifieke code: code 5. Deze code is speciaal voor situaties met (mogelijk) meerdere slachtoffers op de eilanden. Bij een incident op de Wadden wordt daarom altijd gestart met alarmering op dit niveau, zodat direct de juiste hulpverlening op gang komt.
SIGMA-teams: extra ondersteuning op de eilanden
In tegenstelling tot het vasteland, zijn op de vier Friese Waddeneilanden nog SIGMA-teams actief: Snel Inzetbare Groepen ter Medische Assistentie. Deze teams staan paraat om het ambulancepersoneel te ondersteunen bij de zorg aan slachtoffers. Juist op de eilanden, waar de capaciteit beperkt is en afstanden groot kunnen zijn, vormen zij een belangrijke schakel in de geneeskundige keten.
OvD-G naar Terschelling
Bij een incident op een van de Waddeneilanden met (grootschalige) geneeskundige inzet, overlegt de OvD-G met het ambulancepersoneel over de coördinatie: gebeurt dit op afstand of is fysieke aanwezigheid op het eiland noodzakelijk? In dit geval, gezien de ernst en impact van het incident, is ervoor gekozen de OvD-G daadwerkelijk naar de plaats van het incident op Terschelling te sturen.
Inzet psychosociale hulpverlening op maat
Doordat het incident twee locaties kende – Harlingen en Terschelling – was ook de inzet voor psychosociale hulpverlening (PSH) verdeeld. Op de eilanden lag de aandacht bij de burgerhulpverlening, strandbezoekers en de impact van de vermissing. Op het vasteland ging het vooral om de passagiers van de snelboot, de school van de vermiste minderjarige en de werkomgeving van de passagiers. Vanaf het begin van het incident werd er intensief afgestemd tussen GHOR, politie (voor inzet slachtofferhulp) en Bevolkingszorg om passende ondersteuning te bieden aan iedereen die geraakt was.
Impact binnen het GHOR-proces
Het vaartuigincident op de Waddenzee had een grote impact – ook binnen de GHOR en bij de betrokken zorgpartners. Incidenten met dodelijke slachtoffers en vermisten raken iedereen die erbij betrokken is, of je nu zorg verleent op locatie, coördineert achter de schermen, of nazorg biedt.
Een veelgehoorde opmerking na afloop: “Je sluit het incident formeel af, maar zolang iemand nog vermist is, voelt het nooit helemaal afgerond.” Dat gevoel bleef hangen, ook na de officiële afschaling.
Wat nemen we mee naar de toekomst
Vakbekwaamheid en de Wadden
Op basis van het Regionaal Risicoprofiel is het proces vakbekwaamheid binnen GHOR Fryslân mede ingericht op incidenten op en rond de Waddeneilanden. Scholing rondom GGB, SIGMA-inzet en multidisciplinaire samenwerking tussen vaste wal en eiland vormen daarin belangrijke pijlers.
Blijf oog houden voor elkaar
De impact van dit incident reikte verder dan alleen de regio. Ook landelijk kreeg het aandacht in de media, via podcasts en tot op de dag van vandaag in een juridische nasleep. Dat vraagt om blijvende alertheid: stem met betrokkenen af of deze aandacht nog iets losmaakt. Houd oog voor elkaar, ook ná de crisis.
Respect voor het werk in het veld
"Als DPG sta je aan de zijlijn, maar het echte werk gebeurt in het veld. De ambulancemedewerker die eerste zorg verleent, de OvD-G die de coördinatie op zich neemt, de PSH-medewerkers die in klaslokalen steun bieden – dat zijn pittige rollen. Daar heb ik diep respect voor." Lineke Kleefstra – Directeur Publieke Gezondheid Fryslân